De Esch - Het oude DWL terrein

PGP publickey

Onder leiding van de architect C.B. van der Tak, directeur van Gemeentewerken, werd in 1871 begonnen met de aanleg van een 'filtreerwerktuig aan de limieten der stad'.

De uitstekende kwaliteit van het gezuiverde drinkwater leidde al snel tot een reeks van uitbreidingen van het complex. In 1980 werd op het voormalige DWL-terrein een begin gemaakt met de bouw van, uiteindelijk, 2500 woningen. De bouwers van het eerste uur, Stichting Volkswoningen en Grootel's Bouwmaatschappij, werkten binnen een nieuwe stedbouwkundige opzet, ontworpen door E. Poot van het bureau WS-I en gemeentelijke diensten. Uitgangspunt hierbij was het behoud van de structuur van het terrein, waarin nieuwe elementen als woningen en de verkeersstructuur op een natuurlijke manier werden ingepast. Bestaande gebouwen, zoals de watertoren, het voormalige pompstation en de snelfitergebouwen, werden voor een nieuwe functie geschikt gemaakt. Ook de ondergrondse elementen als kanalen, kokers en kelders waren van invloed op het ontwerp. Zo werden op de voormalige reinwaterkelders energiezuinige woningen gebouwd en werden de woningen op de lage filters precies tussen de waterbakken geplaatst. In de parkzone in het centrum van de wijk zijn de verschillende waterbakken nog duidelijk herkenbaar.

Het Buitenbassin

Tot in de jaren zeventig werd op dit terrein rivierwater gezuiverd tot drinkwater. Via de inlaat werd bij laag tij water uit de Maas naar het buitenbassin en het binnenbassin gevoerd, waar door bezinking een eerste natuurlijke zuivering plaatsvond. Vervolgens werd het water naar de kleinere filterbassins geleid, waar een tweede natuurlijke zuivering plaatsvond. Het gezuiverde water werd via de filterhuisjes in ondergrondse kanalen verder getransporteerd naar de reinwaterreservoirs. De druk op het waterleidingnet werd verzorgd door een aantal stoommachines, die in het pomphuis stonden opgesteld. Het vat bovenin de watertoren werd voornamelijk gebruikt om drukstoten in het waterleidingnet op te vangen. Om aan de toenemende vraag naar drinkwater te voldoen werd vanaf de jaren twintig ook een snelle chemische zuiveringsmethode toegepast. In de coagulatie- of snelfiltergebouwen werd ijzersulfaat en chloor aan het water toegevoegd, waarmee schadelijke stoffen uit het water werden verwijderd. Het drinkwaterleidingbedrijf is in 1977 verhuisd naar een terrein aan de voet van de Van Brienenoordbrug.

Het binnenbassin maakte al in 1871 deel uit van het waterleidingcomplex. Hier werd het water rechtstreeks uit de rivier ingelaten en vond door bezinking een eerste ruwe zuivering plaats. Bij deze bezinking, die gemiddeld 12 uur duurde, werd in bepaalde periodes actieve kool toegevoegd om de reuk en de smaak te verbeteren. Bij de nieuwbouw in het binnenbassin, die niet gehinderd werd door de aanwezigheid van heipalen en andere obstakels in de ondergrond, is de karakteristieke indeling van het bassin met het dammetje gehandhaafd. Een deel van het wateroppervlak is eveneens behouden. Langgerekte woonblokken op het binnenbassin zijn in 1988 gebouwd naar een ontwerp van Anarcos Architecten; De vijf stadsvilla's uit 1990 zijn een ontwerp van de architectengroep De Nijl. De school bij de tramlus is ontworpen door M. Schermelé.

Met de aanleg van het buitenbassin werd in 1893 het totale bezinkingsoppervlak van het drinkwaterleidingsterrein verdubbeld tot 80.000m3. Het bassin, bedoeld voor een eerste ruwe zuivering van het water, ontleent zijn naam aan het feit dat deq uitbreiding plaatsvond door een deel van de rivier in te dammen. Bij de omvorming van het terrein tot woongebied werd het zeven meter diepe buitenbassin gedempt en opgehoogd.

Ook in het buitenbassin kon, door het ontbreken van obstakels in de ondergrond, vrij worden gebouwd. In het stedebouwkundig concept is gekozen voor de bouw van een aantal hoge woontorens met uitzicht op de rivier. Ze zijn aan het begin van de jaren negentig gebouwd door SAS Architecten, A.Bonnema, H.Klunder en L.Negrescu.

De filterhuisjes

Met de aanleg van een nieuwe serie langzame filters werd het zuiveringsoppervlak van het drinkwaterleidingterrein in 1898 vergroot tot 43.000m3 wateroppervlak. Naast de waterbakken met natuurstenen randen en opgemetselde kokers werd ook een serie filterhuisjes geplaatst.

In deze bedieningshuisjes bevonden zich afsluiters waarmee de aan- en afvoer van het water in de kokers werd gereguleerd. Bij de omvorming van de zes waterbakken in het hart van het terrein hebben de filterhuisjes hun karakteristieke positie behouden.

De kokers kregen in het nieuwe inrichtingsplan, een ontwerp van P.Achterberg, een nieuwe functie als voetgangersroute door het terrein. De filterbakken kregen ook een eigen recreatieve bestemming.

Het pompstation

Het voormalige drinkwaterleidingsterrein werd in 1886 uitgebreid met een nieuw machine- en ketelhuis.

De stoommachines, die oorspronkelijk in de werkplaatshallen bij de watertoren waren ondergebracht, kregen hier een nieuwe behuizing.

Het pompstation is met de karakteristieke vierkante toren en het gebruik van verschillende kleuren baksteen in dezelfde stijl gebouwd als de watertoren. Bij de verbouwing, die in 1990 werd afgerond, is een gedeelte van het complex gerestaureerd. Hierin bevinden zich onder meer een buurthuis, een gymnastiekzaal en een trouwzaal.

Het nieuwe gedeelte, evenals de verbouwing en restauratie een ontwerp van Kraaijevanger Architecten, bevat het winkelcentrum voor de wijk. In het interieur van het buurthuis bevindt zich een meer dan honderd jaar oud reliëf, waarop de watertoren staat afgebeeld en op symbolische wijze de strijd om goed drinkwater zichtbaar wordt gemaakt.

De Snelfitergebouwen

Om aan de sterk gestegen vraag naar drinkwater te kunnen voldoen werd in 1929 een nieuwe filtermethode geïntroduceerd, waarbij sschadelijke stoffen door middel van ijzersulfaat aan het water werden onttrokken. Met de ingebruikname van dit snelfiltergebouw, een modern zakelijk ontwerp van gemeentearchitect A. van der Steur, werd de produktiesnelheid bijna driemaal vergroot.

In 1941 en 1950 werd het complex uitgebreid met twee nieuwe gebouwen. De oorspronkelijke opzet, een leidingstraat met aan weerszijden filterbakken, vormde in 1982 het uitgangspunt voor de verbouwing van het complex tot woningen.

Architect W.Patijn plaatste de woningen in en op de filterbakken en transformeerde de leidingstraat tot een overdekte binnentuin. Het middelste snelfiltergebouw uit 1941 is in 1985 door Kraaijevanger Architecten verbouwd en in gerbuik genomen als kantoorruimte.

De Watertoren

De watertoren met de bijbehorende werkplaatshallen werd in 1871 gebouwd naar een ontwerp van de architect C.B.van der Tak, destijds directeur van Gemeentewerken. De toren is gebouwd in een mengeling van stijlen, neo-romaans, neo-renaissance en oosters. De toren is 48 meter hoog en bevatte een reservoir voor ruim een miljoen liter water. Het was daarmee de grootste watertoren van Nederland.

Onder het watervat bevonden zich de woningen van de machinisten die op het terrein werkten. Na het vertrek van het waterleidingbedrijf naar een nieuwe locatie bij de Van Brienenoordbrug werden de woningen en de werkplaatsen in 1978 opnieuw in gebruik genomen door de coöperatieve vereniging Utopia. In de hallen zijn o.a. een hout- en een metaalwerkplaats, een fotostudio en een geluidsstudio ondergebracht.

Daarnaast bevat het complex ruimten met een meer openbaar karakter zoals een café, een restaurant en Hal4,

die voor filmopnames, theater en concerten wordt gebruikt. Bij de verbouwing in 1985 (architect R. den Burger, Gemeentewerken) werd het watervat uit de toren verwijderd om plaats te maken voor kantoorruimtes.

De tekst en zwart-wit foto's op deze pagina zijn afkomstig van de diverse bordjes die in de wijk te vinden zijn. Alle kleurenfoto's zijn van Aad Dekker.